|
маъносида ҳам (унинг менда оппоқ қўли бор). (Ўзбек тилида қўли очиқ, деган ибора ишлатилади) қўллашган. Лекин агар биз қўл сўзини ҳеч бир қаринасиз шундоқ ўзини айтадиган бўлсак, хаёлга фақат ўша ўзимиз билган аъзо келади, холос. Қолган маънолари эса қарина бўлсагина хаёлга келади.
Яна бир мисол. Қон сўзини араблар ўзимиз билган жонли бадандан чиқадиган қизил суюқлик маъносида қўллашган. Шунингдек, уни товон (хун) маъносида ҳам (фалончи фалончининг хунини еди) қўллаганлар. Лекин биз агар қон сўзини ҳеч бир қаринасиз ёлғиз ўзини келтирадиган бўлсак, хаёлга фақат ўша ўзимиз билган қизил суюқлик келади, холос. Қолганлари эса қаринасиз хаёлга келмайди.
Яна бир мисол. Араблар қуриш сўзини ўша ўзимиз билган бино қуриш маъносида ишлатишган. Шунингдек, уни уйланиш, турмуш қуриш маъносида ҳам қўллашган. (фалончи фалончи билан турмуш қурибди) яъни, унга уйланибди ва у билан ўзи қурган янги уйга кирибди. Лекин агар биз бу сўзни ҳеч бир қаринасиз ёлғиз ўзини келтирадиган бўлсак, хаёлга фақат ўша ўзимиз билган қуриш, бино қуриш келади, холос. Уйланиш маъноси хаёлга келиши учун эса қарина бўлиши яъни, турмуш сўзи ишлатилиши шарт.
Мана шу қабилдаги мисоллар жуда кўп. Мана шулардан кўриниб турибдики, лафзга юклатилган маъноларнинг даражалари бир хил эмас. Улардан бири асл бўлиб, ёлғиз ўзи келганда ҳам хаёлга келаверади. Қолганлари эса хаёлга келиши учун қаринага муҳтож бўлади. Яъни, у асл маънога қарина билан, бирор муносабат билан боғланади. Мана шу нарса мажоз (олиб ўтилган), дейилади. Яъни, бир қарина, муносабат туфайли лафзни ҳақиқий маъносидан мажозий маъносига олиб ўтиш.
Шунга кўра, биз айтамизки, ҳақиқат ва мажоз деган тушунчалар бор нарсалар. Олдин лафзнинг ҳақиқий маъносига мурожаат қилинади. Унинг иложи бўлмай қолгандагина унинг мажозий маъносига ўтилади.
Энди уларнинг, агар ҳақиқат ва мажоз, деган гаплар бор бўлганида олдинги араблардан ёзма ёки оғзаки тарзда нақл қилинган бўларди, деган гаплари устида тўхталайлик. Бу гап асоссиз гап. Негаки, жоҳилият ва Исломнинг дастлабки давридаги араблар ўзларининг гапларида ҳақиқат ва мажозни ишлатишган ва қайсиниси ҳақиқату қайсиниси мажоз эканлигини англашган. Улар жонзотнинг қўли маъносидаги қўл билан куч ёки саховат маъносидаги қўлни бир-биридан ажрата олишган. Шунингдек, инсоннинг боши билан тоғнинг ёки булоқнинг бошини ҳам бир-биридан фарқлай билишган.
27-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204